(Know–How Agreement)

امیر طریقی

فصل اول – مقدمه :

امروزه تکنولوژی عنصر بارز و کلیدی توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. تکنولوژی تاثیر به سزایی در کوتاه نمودن زمان تولید و عرضه محصولات به بازار را دارد. به تعبیری ، تکنولوژی را می توان مجموعه ای از آگاهی ها، دانش ها، فنون، مهارت ها، تجربیات و سازماندهی دانست که برای تولید، تجاری سازی و بهره مندی از کالاها و خدماتی که نیازهای اقتصادی و اجتماعی را تامین می کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.[1]

جهت فهم بیشتر مطلب ، لازم به نظر می رسد بین تکنولوژی محصول و تکنولوژی فرآیند و همچنین از نگاه دیگری بین انتقال افقی تکنولوژی و انتقال عمودی تکنولوژی قائل به تفکیک شد.

انتقال افقی تکنولوژی نوعی از انتقال است که به حرکت تکنولوژی از فعالیت های تحقیق و توسعه[2] (R&D)به موسسات بهره برداری منجر می گردد. در مقابل ،  انتقال عمودی تکنولوژی فرآیند حرکت تکنولوژی از یک محل یا هدف به محل یا هدف دیگر است. انتقال بین المللی تکنولوژی در قالب قراردادهای انتقال تکنولوژی و یا سایر شیوه ها از این دسته به حساب می آیند.[3]

انتقال تکنولوژی به روش های گوناگونی صورت می پذیرد که آن ها را به دو دسته عمده روشهای غیر تجاری[4] و روشهای تجاری تقسیم می نمایند. آنچه در اینجا مورد بحث قرار می گیرد یکی از انواع روشهای تجاری است. بر همین اساس لیستی از روشهای تجاری در زیر آورده شده است.

o                قرارداد لیسانس اختراع

o                قرارداد لیسانس دانش فنی

o                قرارداد لیسانس علامت تجاری

o                قرارداد لیسانس دانش فنی کپی رایت

o                قرارداد فرانشیز و توزیع

o                قرارداد سرمایه گذاری مشترک

o                قرارداد پروژه آماده بهره برداری

o                قرارداد تحقیق و توسعه

o                قرارداد طراحی و خدمات مهندسی

o                قرارداد خدمات مدیریت

o                قرارداد همکاری فنی

o                قرارداد خدمات فنی

o                قرارداد مشاوره

o                قرارداد ساخت، بهره برداری و انتقال

o                قرارداد سازنده با طراح اجزاء اصلی

o                قرارداد پیمانکاری فرعی

o                قراردادهای خرید کالاهای سرمایه ای

o                سرمایه گذاری مستقیم خارجی

o                قرارداد بازسازی و نوسازی

o                قرارداد تعمیر و نگهداری

o                کسب و ادغام

o                اتحاد استراتژیک

o                قراردادهای مربوط به رایانه (نرم افزار و سخت افزار)

o                قراردادهای مهندسی، تامین و ساخت

o                قراردادهای خرید متقابل (Buy Back)

 

باید گفت معمولاً این قراردادها کمتر به صورت مستقل مورد استفاده قرار می گیرند و در اغلب موارد با توجه به اوضاع و احوال ترکیبی از چند روش به عنوان یک قرارداد انتقال تکنولوژی دورگه[5] مورد استفاده قرار می گیرد. اما آنچه در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، صرفاً شرایط و ضوابط قراردادهای دانش فنی است. سعی بر آن است که این موضوع به دو شکل مورد بررسی قرار گیرد؛ بدین شکل که ابتدا ضوابط حاکم بر آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت و سپس با امعان نظر به چند نمونه قرارداد موجود ، نکات کلیدی آن ها به عنوان ضوابط کلی استخراج خواهد شد.

فصل دوم – ضوابط عام حاکم بر قراردادهای انتقال دانش فنی:

اصولاً موضوع انتقال تکنولوژی دارای یک جنبه تجاری و از طرف دیگر در ارتباط با حقوق مختلفی از جمله مالکیت فکری است. در خصوص شرایط و ضوابط مندرج در قرارداد انتقال تکنولوژی نمی توان آن های را بیش از یک توافق دو طرفه تعمیم داد. در واقع ، در اغلب موارد شرایط و واقعیت های موجود در نوع خاصی از انتقال تکنولوژی هستند که نوع و نحوه نگارش این عقود را مشخص می نمایند.

یکی از شیوه های قانونی انتقال و استفاده از تکنولوژی ، بهره بردن از قرارداد انتقال دانش فنی است. چنین مقرراتی می تواند در یک قرارداد لیسانس شکل بگیرد، همانطور که امکان به وجود آمدن آنها در خارج از چنین قراردادی و به طور مستقل وجود دارد. یک قرارداد لیسانس معمولاً و به طور عادی به اعطای پروانه بهره برداری از حقوق مالکیت فکری مانند حق اختراع ، علامت تجاری ، حق مولف و غیره اشاره دارد ؛ در حالی که قراداد انتقال دانش فنی در ارتباط با انتقال اطلاعات و مهارت هایی است که هنوز مورد شناسایی و تصدیق رسمی قانون قرار نگرفته اند. این تفاوت می تواند تاثیر بسیار زیادی بر جنبه های سرّی و محرمانه بودن قرارداد بگذارد. این می تواند یکی از بارز ترین تفاوت های قراردادهای انتقال دانش فنی با قرارداد لیسانس باشد.

از طرف دیگر بین قرارداد انتقال دانش فنی و قرارداد انتقال اسرار تجاری نیز می توان قائل به تفاوت هایی بود. برای نمونه باید اشاره کرد که در ادامه بحث پاراگراف فوق ، در موارد انتقال دانش فنی بحث محرمانه بودن اطلاعات بسیار کمرنگ تر از موارد انتقال اسرار تجاری صورت می گیرد. البته دلیل این امر نیز روشن و واضح است ؛ زیرا اسرار تجاری به محض اینکه در معرض دید عموم قرار گرفتند و به عبارت دیگر منتشر شدند ، دیگر اسرار تجاری نیستند و مورد حمایت قانون قرار ندارند. البته به این بحث می توان موارد زیاد دیگری را نیز اضافه نمود که همگی ناشی از طبیعت این سه دسته اند که البته این مقاله در صدد بررسی آن ها نیست و صرفاً به بررسی قراردادهای انتقال دانش فنی می پردازد.

البته باید دانست که به نظر می رسد چنین قراردادهایی از حقوق یک کشور خاص نشات نمی گیرند و حتی مانند اصطلاحاتی چون اینکوترمز دست پرورده سازمان خاصی هم نمی باشند. آن چه در این مقاله و در موارد مشابه سایر قراردادهای از این دست مورد بررسی قرار می گیرد را باید به نوعی حقوق فراملی[6] در این زمینه نامید. این حقوق نه از صلاحیت قانونگذاری دولتی خاص ، که از دل قراردادهای مختلفی که حقوقدانان و بازرگانان مختلف در طی ادوار مختلف منعقد نمودند ناشی می شود.

دانش فنی ممکن است به دو شکل ملموس و غیر ملموس وجود داشته باشد. اسناد ، عکس ها ، طرح های اولیه و میکروفیلم ها می توانند وسائلی  برای انتقال دانش فنی ملموس باشند. نمونه ای از دانش فنی که می تواند از طرق فوق منتقل شود عبارت اند از نقشه های معماری ساختمان کارخانه ها، نمودار های تجهازات منصوب در کارخانجات ، طرح های ماشین آلات ، لیست لوازم یدکی ، دفترچه های راهنما یا دستورالعمل استفاده از ماشین آلات یا مونتاژ قطعات ، مشخصات مواد جدید و نمودار جریان[7] فرآیندها. به چنین دانش فنی که در شکلِ ملموس است داده یا اطلاعات فنی[8] گفته می شود.

اما از سوی دیگر دانش فنی ممکن است در شکل غیر ملموس آن مبادله گردد. برای ارائه مثالی در این زمینه می توان به مهندسی از شرکت منتقل کننده تکنولوژی اشاره نمود که در حال توضیح مسائل فنی به مهندس دیگری از شرکت انتقال گیرنده است. مثال دیگر می تواند بازدید مهندس شرکت انتقال گیرنده از خط تولید شرکت دارنده دانش فنی است. مثال دیگر آموزش کارکنان شرکت انتقال گیرنده در محل شرکت خود و یا شرکت انتقال دهنده است.

احتمال اینکه دانش فنی که از انتقال دهنده به انتقال گیرنده منتقل می شود ، اتفاقاً یا عمداً ، فاش شود ، یکی از نگرانی های مهم انتقال دهنده است. به همین دلیل عموماً از شروط مختلفی در قراردادهای انتقال دانش فنی برای جلوگیری از افشای غیرقانونی آن به اشخاص فاقد صلاحیت استفاده می شود.

فصل سوم – شروط قراردادی قراردادهای انتقال دانش فنی:

در این فصل به بررسی شرایط مختلفی که از دیدگاه حقوقدانان مختلف می تواند بر یک قرارداد انتقال دانش فنی حاکم باشد خواهیم پرداخت.[9]

ابتدائاً و به عنوان معرفی اجمالی باید گفت که عموماً در قراردادهای انتقال دانش فنی عناوین زیر مورد توافق طرفین قرار می گیرد.

o      تعریف کالا یا خدمات

o      دانش فنی مورد توافق

o      محدوده جغرافیایی

o      زمان تولید تجاری یا صنعتی

o      تعهدات منتقل کننده دانش فنی

o      تعهدات انتقال گیرنده دانش فنی

o      ضمانت نامه، موارد تخلف و تضمین خسارات

o      مسئولیت در قبال کالا و تضمین خسارات

o      بهسازی و اختراعات

o      بازرسی و اطلاع

o      نحوه پرداخت قیمت

o      نوع ارز قابل پرداخت و مالیات

o      رازداری و محرمانه نگاه داشتن

o      مدت قرارداد

o      فسخ و خاتمه قرارداد

o      آثار فسخ و خاتمه قرارداد

o      قانون حاکم

o      شرط داوری

o      فورس ماژور

o      اصلاح قرارداد

o      واگذاری یا انتقال حقوق قراردادی به ثالث

 

با ذکر موارد فوق و در ادامه بحث را به تفکیک در مورد هریک از موارد فوق به تفکیک ادامه خواهیم داد.

1– تعریف کالا یا خدمات:[10]

ارائه تعریف دقیق و جامعی از کالا یا خدماتی که دانش فنی برای آن انتقال می یابد بسیار ضروری به نظر می رسد. یک تعریف بسیار وسیع می تواند انتقال دهنده را در استفاده از تکنولوژی که به هیچ وجه قصد انتقال آن را نداشته است مقید و محدود سازد.

از سوی دیگر در خلال چنین بند هایی در قرارداد باید مشخص نمود آیا مدل های آتی تکنولوژی که از پیشرفت و توسعه آن نشات می گیرد شامل تعریف حاضر خواهند بود؟ و اینکه آیا مبالغ پرداختی شامل پیشرفت ها و توسعه های آتی نیز خواهد بود یا انتقال گیرنده باید به طور مجزا بابت مدل های ارتقا یافته تکنولوژی مبالغی را بپردازد؟

2–دانش فنی مورد توافق:[11]

هر انتقال تکنولوژی شامل انتقال انواع مختلفی از تخصص ها و دانش ها است. به همین دلیل است که معمولاً در قراردادها دانش فنی مورد انتقال باید به دقت تعریف گردد. این تعریف باید شامل موارد زیر باشد تا بتواند به خوبی دانش فنی را توصیف نماید.

o      آخرین و کامل ترین اطلاعات در ارتباط با عملکرد کالا؛

o   دادن اطلاعات و مساعدت در مورد شناسایی تهیه کنندگان مواد خام ، ماشین آلات ، لوازم یدکی و سایر موارد؛

o      راهنما و دستورالعمل های نگهداری؛

o      طرح ها و نقشه های مهندسی؛

o      متدهای بررسی و عیب یابی دستگاه؛

o      پاسخ به پرسش های انتقال گیرنده دانش فنی؛

o      مشخص نمودن هیئت نمایندگی برای بازدید در محل.

3– تعیین محدوده جغرافیایی

سرزمین یا محدوده جغرافیایی که در آن که کالا یا خدمات به فروش خواهد رسید یا تحویل داده خواهد شد باید به دقت مشخص گردد به نحوی که حوزه بازارهای منتقل کننده و انتقال گیرنده به وضوح و به نحو کاملاً مشخص نشانه گذاری گردد. چنین توافقی نمی گذارد انتقال گیرنده به عنوان رقیب انتقال دهنده مطرح شود و از طرف دیگر باعث می شود انعطاف پذیری لازم برای انتقال دهنده جهت انتقال تکنولوژی به اشخاصی در مکان های دیگر فراهم گردد.

رویه عادی در بسیاری از موارد اتخاذ می گردد این است که در کشور مورد نظر که معمولاً محل اقامت انتقال گیرنده است ، حق انحصاری برای انتقال گیرنده پیش بینی می شود و در ارتباط با سایر نقاط جغرافیایی در صورت لزوم با عنایت به قراردادهای دو جانبه تعیین تکلیف می شود.

علاوه بر موارد فوق، طرفین یک قرارداد باید مشخص نمایند آیا انتقال گیرنده حق اعطای امتیاز مجدد[12] را دارد و به عبارتی دیگر باید چنین گفت که آیا شروط و مقررات موجود در قرارداد اجازه اعطای چنین حقی را به انتقال گیرنده می دهند یا خیر؟

4–زمان تولید تجاری یا صنعتی

آغاز زمان تولید همیشه ممکن است پس از انجام آزمایشات متعددی باشد. زمان بندی تولید تجاری یا صنعتی از نظر پرداخت حق امتیاز می تواند بسیار حیاتی باشد که خود بر مبنای زمان فروش کالاهای تولیدی است.

بر همین این مبنا است که در این دسته از قراردادها اصولاً برنامه ریزی دقیقی برای مشخص نمودن زمان تولید تجاری یا صنعتی وجود دارد.

5– تعهدات منتقل کننده دانش فنی

تعهدات منتقل کننده دانش فنی اصولاً شامل موارد زیر می شود.

o   ضمانت نمودن این که محصولات تولید شده از مشخصات و خصوصیات  استانداردی برخوردار خواهند بود و آزمایشات عملکردی خاصی را پشت سر کی گذارند؛

o    فراهم آوردن کمک های فنی در داخل یا خارج از کشور انتقال گیرنده تکنولوژی که البته این مورد با توجه به نوع تعهدات قراردادی است؛

o      فراهم آوردن چند نمونه از محصولات آزمایشی؛

o      فراهم و تهیه نمودن امکانات و تجهیزات لازم برای انتقال گیرنده؛

o      آموزش دادن به کارمندان انتقال گیرنده دانش فنی؛

o       همکاری در نصب تاسیسات برای آزمایشات کنترل کیفیت؛

o      اعطای اجازه استفاده از حقوق مالکیت فکری؛

o      فراهم آوردن دانش برای توسعه و اصلاح و بهبود کالا؛

o      خرید متقابل کالا در صورت نیاز؛

o      اعزام نمایندگان برای بررسی و بازدید در محل.

هرکدام از موارد فوق به تناسب نیاز می توانند در قراردادهای مختلف وجود داشته باشند. طبعاً تعهدات انتقال دهنده بسیار فراتر از این موارد خواهد بود . همانطور که بیان شد این موارد حصری نیستند. در ادامه و در فصل بعدی ضمن بررسی شروط یک نمونه قرارداد انتقال دانش فنی خواهیم دید که در عمل چه شرایطی در چنین دسته قراردادهایی پیش بینی می شود.

6– تعهدات انتقال گیرنده دانش فنی

موارد زیر برخی از تعهداتی است که هر انتقال گیرنده دانش فنی می تواند بر عهده داشته باشد.

o      تادیه مبالغ مورد توافق ، به انتقال دهنده دانش فنی؛

o   &nb